

کبد به عنوان بزرگترین اندام داخلی بدن، در سلامت ما نقش تعیینکنندهای دارد؛ از هضم و جذب مواد غذایی گرفته تا ذخیره انرژی و سمزدایی از خون همگی توسط این اندام حیاتی انجام میشود. زمانی که چربی در سلولهای کبدی بیش از حد تجمع پیدا کند، وضعیت شناختهشدهای به نام بیماری کبد چرب (Fatty Liver Disease) یا استئاتوز کبدی شکل میگیرد.
وجود مقدار کمی چربی در کبد طبیعی است، اما وقتی میزان آن از ۵ درصد وزن کبد بیشتر شود، عملکرد طبیعی کبد تحت فشار قرار گرفته و احتمال بروز التهاب، آسیب سلولی، فیبروز و در مراحل پیشرفتهتر سیروز کبدی افزایش مییابد. این روند درماننشده حتی میتواند خطر نارسایی کبد یا سرطان کبد را در پی داشته باشد.
به همین دلیل، انجام آزمایش کبد چرب در آزمایش خون و تشخیص زودهنگام این اختلال، بهترین راه برای جلوگیری از آسیبهای برگشتناپذیر و کنترل بهموقع وضعیت سلامت کبد است.

در سالهای اخیر، با درک بهتر از ارتباط کبد چرب با اختلالات متابولیک، متخصصان اصطلاح جدیدی را جایگزین نام قدیمی "بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)" کردهاند.امروزه این بیماری با عنوان بیماری کبد چرب مرتبط با اختلال متابولیک (MASLD) شناخته میشود.
بهطور کلی، بیماری کبد چرب به دو گروه اصلی تقسیم میشود:
بیماری کبد چرب مرتبط با اختلال متابولیک (MASLD)
این نوع شایعترین شکل کبد چرب است و ارتباطی با مصرف الکل ندارد. MASLD خود شامل دو مرحلهی مهم است:
در این مرحله، بیش از ۵ درصد سلولهای کبدی حاوی چربی هستند، اما التهاب یا آسیب سلولی قابل توجهی وجود ندارد.
معمولاً بدون علامت بوده و بهآرامی پیشرفت میکند. در این مرحله، با اصلاح رژیم غذایی و سبک زندگی میتوان کبد را کاملاً به حالت طبیعی بازگرداند.
این مرحله شامل تجمع چربی بههمراه التهاب و آسیب سلولی است.
التهاب مزمن میتواند منجر به فیبروز (ایجاد بافت اسکار) شده و در موارد پیشرفته، به سیروز یا سرطان کبد منتهی شود.
بیماری کبد چرب الکلی (AFLD)
این نوع در اثر مصرف مداوم و سنگین الکل ایجاد میشود و اولین مرحله از بیماریهای مرتبط با آسیب الکلی کبد است.
در صورت ادامه مصرف الکل، این نوع میتواند به التهاب، فیبروز و در نهایت سیروز منجر شود.
برای بررسی وضعیت کبد در دوران بارداری، پزشک معمولاً آزمایش عملکرد کبد (LFT) یا همان آزمایش کبد چرب بارداری را تجویز میکند.
این آزمایش با نمونهگیری سادهی خون انجام میشود و سطح آنزیمهای کبدی مانند ALT، AST، ALK، GGT و بیلیروبین را اندازهگیری میکند.
پیش از انجام این آزمایش، لازم است برخی نکات را رعایت کنید:
• مصرف بعضی از داروها و مکملها باید با مشورت پزشک قطع شود.
• از خوردن غذاهای چرب یا سنگین در شب قبل از آزمایش خودداری کنید.
• معمولاً لازم است چند ساعت ناشتا باشید تا نتیجه دقیقتر باشد.
پس از نمونهگیری، نتیجه آزمایش معمولاً طی چند روز آماده میشود. سپس پزشک با بررسی نتایج، وضعیت سلامت کبد و میزان چربی تجمعیافته را تفسیر میکند.
پزشک برای بررسی عملکرد کبد و احتمال وجود چربی در بافت آن، چند آزمایش اصلی را تجویز میکند.
مهمترین آنها شامل ALT (SGPT)، AST (SGOT)، GGT و ALP هستند.
• آنزیم ALT شاخص اصلی التهاب یا آسیب سلولهای کبدی است. در حالت طبیعی مقدار آن باید زیر ۴۰ واحد در لیتر باشد.
• آنزیم AST نیز بیانگر آسیب سلولهای کبد یا عضلات است و محدوده نرمال آن مانند ALT حدود ۴۰ واحد در لیتر است.
• GGT معمولاً در صورت وجود آسیب صفراوی یا چربی بالا در کبد افزایش مییابد. مقدار طبیعی آن در مردان تا حدود ۵۵ و در زنان تا حدود ۳۸ واحد در لیتر است.
• ALP نیز در صورت انسداد یا آسیب مجاری صفراوی افزایش مییابد و مقدار طبیعی آن معمولاً کمتر از ۱۲۰ واحد در لیتر است.
افزایش هر یک از این آنزیمها میتواند نشانهای از آسیب کبدی یا وجود کبد چرب باشد.
بیلیروبین (Bilirubin) رنگدانهای زردرنگ است که در زمان تجزیه گلبولهای قرمز در بدن تولید میشود.این ماده از طریق کبد وارد صفرا شده و سپس همراه با مدفوع از بدن دفع میشود.
وقتی میزان بیلیروبین در خون افزایش پیدا کند، نشانهای از اختلال عملکرد کبد یا انسداد مجاری صفراوی است و معمولاً باعث بروز یرقان یا زردی پوست و چشمها میشود.
🔹 وقتی بیلیروبین بالا باشد چه اتفاقی میافتد؟
افزایش بیلیروبین در خون میتواند سبب زردی پوست و چشمها، تیرگی ادرار و گاهی خارش بدن شود.
در بسیاری از موارد، بیلیروبین بالا نخستین علامتی است که پزشک را به بررسی عملکرد کبد هدایت میکند.
🔹 چگونه سطح بیلیروبین را کاهش دهیم؟
در صورتی که آسیب جدی به سلول های کبدی وارد نشده باشد، افزایش اندک بیلی روبین خون می تواند با رعایت نکات زیر بهبود یابد:
• مصرف آب کافی و حفظ بدن در حالت هیدراته
• افزایش مصرف میوهها، سبزیجات تازه و مواد غذایی پرفیبر
• پرهیز از مصرف الکل و غذاهای فرآوریشده
• کاهش چربیهای اشباع و قندهای مصنوعی در رژیم غذایی
بیلیروبین بالا معمولاً نشانه وجود آسیب یا التهاب کبدی است، بنابراین مراجعه به پزشک و انجام آزمایشهای تکمیلی ضروری است.
آزمایش آلکالین فسفاتاز (ALP یا ALK) یکی از شاخصهای مهم برای ارزیابی سلامت کبد و استخوانهاست. افزایش سطح این آنزیم ممکن است نشاندهنده بیماریهای کبدی، انسداد مجاری صفراوی، یا اختلالات استخوانی باشد.
پزشک از این آزمایش برای تشخیص، پایش روند درمان یا بررسی علائم آسیب کبدی استفاده میکند.
🔹 ALK پایین در آزمایش خون
اگر سطح آلکالین فسفاتاز کمتر از حد طبیعی (حدود ۳۰ واحد در لیتر) باشد، ممکن است به دلیل کمبود روی، منیزیم یا پروتئین باشد.
در برخی موارد، سوءتغذیه یا بیماریهای ژنتیکی نیز میتوانند باعث کاهش ALK شوند.
🔹 ALK بالا به چه معناست؟
افزایش سطح ALK معمولاً به علت انسداد صفراوی، سیروز، هپاتیت یا عفونت ویروسی مانند مونونوکلئوز رخ میدهد.
این وضعیت نشان میدهد که کبد برای خروج صفرا با مشکل مواجه شده است.
آزمایش GGT یا گاماگلوتامیل ترانسفراز چیست؟
GGT (Gamma-Glutamyl Transferase) آنزیمی است که بهویژه در سلولهای کبدی و مجاری صفراوی وجود دارد.
افزایش سطح GGT در خون معمولاً نشانهی انسداد مجاری صفراوی، آسیب سلولهای کبدی یا مصرف زیاد الکل است.
این آزمایش اغلب همراه با ALK انجام میشود تا مشخص شود افزایش آنزیمها مربوط به کبد است یا استخوانها.
سطوح بالای GGT یکی از نخستین نشانههای کبد چرب یا آسیب ناشی از داروها و سموم به شمار میآید.
PT (Prothrombin Time) مدت زمانی است که خون برای لخته شدن نیاز دارد. از آنجا که کبد پروتئینهای انعقادی خون را تولید میکند، افزایش زمان PT معمولاً نشانهی اختلال در عملکرد کبد یا کاهش تولید فاکتورهای انعقادی است.
🔹 PT بالا چه معنایی دارد؟
وقتی زمان PT طولانیتر از حد نرمال باشد، به این معناست که کبد نمیتواند به اندازه کافی پروتئینهای لختهکننده تولید کند. این حالت معمولاً در بیماریهایی مانند سیروز، هپاتیت مزمن یا نارسایی پیشرفته کبد مشاهده میشود.
گاهی داروهای رقیقکننده خون مانند وارفارین یا آسپرین نیز میتوانند باعث افزایش PT شوند.
آلبومین یکی از مهمترین پروتئینهایی است که توسط کبد تولید میشود. بدن برای حفظ فشار اسمزی خون، انتقال مواد و مقابله با عفونتها به آلبومین نیاز دارد. کاهش آلبومین یا پروتئین تام میتواند نشاندهنده بیماری مزمن کبدی، سوءتغذیه یا التهاب شدید باشد.
آزمایش آنتیبادی HCV برای بررسی وجود ویروس هپاتیت C در خون انجام میشود. این ویروس باعث التهاب مزمن کبد، آسیب بافتی و در نهایت سیروز یا سرطان کبد میشود.
در این آزمایش، حضور آنتیبادیهای ضد HCV به معنای تماس بدن با ویروس است و در صورت مثبت بودن، تست تکمیلی PCR HCV RNA برای بررسی عفونت فعال انجام میشود.
آزمایشهای کبدی مانند AST , ALT , بیلیروبین ، GGT، ALK، PT، LDH، آلبومین و HCV ابزارهای اصلی تشخیص بیماریهای کبدی هستند.
هرگونه افزایش یا کاهش غیرطبیعی در این شاخصها میتواند نشانهی آسیب یا التهاب کبدی باشد.

گرید یا درجهی کبد چرب میزان تجمع چربی در سلولهای کبد را نشان میدهد. این گرید معمولاً از طریق سونوگرافی، فیبرواسکن یا MRI مشخص میشود، اما الگوی افزایش آنزیمهای کبدی نیز میتواند شدت بیماری را تا حد زیادی تخمین بزند.
کبد چرب گرید ۱ | کبد چرب خفیف
در این مرحله کمتر از یکسوم سلولهای کبدی دچار تجمع چربی هستند. بیمار معمولاً علامت خاصی ندارد و فقط ممکن است مقدار ALT کمی بیشتر از حد طبیعی باشد.
در سونوگرافی، بافت کبد درخشانتر از معمول دیده میشود.
کبد چرب گرید ۱ کاملاً قابل برگشت است و با اصلاح رژیم غذایی، کاهش وزن و فعالیت بدنی منظم، عملکرد کبد به حالت طبیعی بازمیگردد.
آزمایش LDH یا لاکتات دهیدروژناز در بیماریهای کبد LDH (Lactate Dehydrogenase) آنزیمی است که در اغلب سلولهای بدن از جمله کبد وجود دارد.
افزایش سطح LDH در آزمایش خون میتواند نشانهای از آسیب سلولی، التهاب کبدی، هپاتیت یا دیگر بیماریهای سیستمیک باشد.
این آزمایش بهتنهایی تشخیصی نیست، اما در کنار ALT، AST و GGT به پزشک کمک میکند تا شدت و نوع آسیب کبدی را تعیین کند.
کبد چرب گرید ۲ | کبد چرب متوسط
در گرید ۲، بین یکسوم تا دوسوم سلولهای کبدی دچار تجمع چربی میشوند. در این مرحله معمولاً سطح آنزیمهای ALT، AST افزایش قابل توجهی دارد.
بیمار ممکن است احساس خستگی مزمن، بیحالی و گاهی درد یا سنگینی در سمت راست بالای شکم داشته باشد.
اگر در این مرحله درمان انجام نشود، احتمال پیشرفت بیماری به فیبروز وجود دارد.
کبد چرب گرید ۳ | کبد چرب شدید
در این مرحله بیش از دوسوم بافت کبدی از چربی اشباع شده است و اغلب التهاب و فیبروز نیز وجود دارد. علائم میتواند شامل ضعف شدید، زردی پوست و چشمها، تورم پاها یا شکم و کاهش وزن بدون دلیل باشد.
در آزمایش خون، آنزیمهای ALT، AST و GGT بهطور چشمگیری افزایش پیدا میکنند. اگر درمان صورت نگیرد، احتمال بروز سیروز یا نارسایی کبدی وجود دارد.
در آزمایشگاه پاتوبیولوژی دکتر دانشبد، با انجام آزمایشهای تخصصی خون، وضعیت کبد خود را با دقت بالا تعیین و روند بهبودی بیمار پیگیری میشود.
هرچند در برگه آزمایش بهصورت مستقیم «گرید» ذکر نمیشود، اما پزشک از روی میزان آنزیمهای کبدی و نسبت بین آنها و نتیجه سونوگرافی و یا فیبرو اسکن کبد شدت بیماری را تخمین میزند. بهطور معمول در کبد چرب خفیف فقط ALT کمی افزایش دارد، در کبد چرب متوسط ALT و AST هر دو بالا میروند و در کبد چرب شدید علاوه بر این دو، GGT نیز افزایش زیادی دارد.
عوامل مختلفی میتوانند باعث تجمع چربی در سلولهای کبدی شوند.
مهمترین آنها عبارتاند از:
• مصرف زیاد غذاهای چرب و فستفود
• اضافه وزن یا چاقی شکمی
• دیابت نوع دوم و مقاومت به انسولین
• چربی خون بالا
• فشار خون بالا
• مصرف الکل یا داروهای خاص مانند استروئیدها و داروهای ضدافسردگی
• کمتحرکی و سبک زندگی بیفعالیت
• سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
کبد چرب اغلب بهعنوان «بیماری خاموش» شناخته میشود، زیرا در مراحل اولیه هیچ علامت واضحی ندارد و معمولاً در جریان آزمایشهای معمول یا چکاپ دورهای کشف میشود.
اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر ممکن است ظاهر شوند:
• احساس خستگی و بیحالی مداوم
• افزایش وزن، بهویژه در ناحیه شکم
• احساس سنگینی یا درد خفیف در سمت راست بالای شکم
• مشکلات تمرکز یا مه مغزی (Brain Fog)
• نفخ یا سوءهاضمه
• لکههای تیره روی پوست گردن یا زیر بغل (نشانه مقاومت به انسولین)
• افزایش آنزیمهای کبدی در آزمایش خون
• در مراحل پیشرفتهتر: یرقان (زردی پوست و چشمها)، کاهش وزن ناگهانی و تورم پا یا شکم
کبد چرب یکی از بیماریهای خاموش اما قابل درمان است. تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش کبد چرب در آزمایش خون میتواند از بروز عوارض شدید جلوگیری کند.
افرادی که دچار اضافه وزن هستند، چربی خون یا قند خون بالایی دارند، سابقه خانوادگی بیماریهای کبدی دارند یا از داروهای خاص استفاده میکنند، بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب هستند. همچنین زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) نیز به دلیل تغییرات هورمونی، مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
افراد سالم بهتر است سالی یکبار برای چکاپ کلی و بررسی عملکرد کبد آزمایش دهند. در افرادی که کبد چرب خفیف دارند، انجام آزمایش هر شش ماه یکبار کافی است.
اما در مبتلایان به گرید ۲ یا ۳، معمولاً پزشک توصیه میکند هر سه تا شش ماه آزمایش خون و سونوگرافی تکرار شود تا روند بیماری کنترل گردد.
بیماران دیابتی یا دارای چربی خون بالا نیز باید حداقل هر شش ماه یکبار عملکرد کبد خود را بررسی کنند.

درمان کبد چرب بیشتر بر پایهی تغییر سبک زندگی است. مهمترین اقدامات عبارتاند از:
1. کاهش وزن بهصورت تدریجی (حدود ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن)
2. انجام فعالیت بدنی روزانه مانند پیادهروی، دوچرخهسواری یا شنا
3. پرهیز از مصرف غذاهای سرخکردنی، چرب، قند و نوشیدنیهای شیرین
4. افزایش مصرف سبزیجات تازه، میوهها، حبوبات و فیبر
5. اجتناب از مصرف الکل و دخانیات
6. کنترل دقیق قند و چربی خون
7. انجام آزمایشهای دورهای در آزمایشگاه معتبر مانند آزمایشگاه پاتوبیولوژی دکتر دانشبد
بله. بالا بودن آنزیمهای ALT، AST و GGT در آزمایش خون میتواند نشانهای از وجود کبد چرب باشد. البته برای تعیین گرید دقیق، معمولاً سونوگرافی یا فیبرواسکن نیز انجام میشود.
خیر. در صورت تشخیص بهموقع و رعایت رژیم غذایی و فعالیت بدنی، کاملاً قابل برگشت و درمان است.
بله. در مراحل اولیه معمولاً هیچ علامتی ندارد و تنها از طریق آزمایش خون یا سونوگرافی مشخص میشود.
اگر دچار خستگی مزمن، احساس سنگینی در سمت راست شکم، زردی پوست، یا افزایش مکرر آنزیمهای کبدی هستید، باید به پزشک متخصص گوارش یا کبد مراجعه کنید.
در حال حاضر داروی اختصاصی برای درمان کامل وجود ندارد، اما با اصلاح تغذیه، ورزش منظم و کنترل بیماریهای زمینهای میتوان کبد را به وضعیت طبیعی بازگرداند.
در صورت پیشرفت تا گرید ۳ و عدم درمان، بله. تجمع چربی مزمن باعث التهاب و فیبروز شده و ممکن است در نهایت منجر به سیروز شود.
بله، در بیشتر موارد آزمایش عملکرد کبد (Liver Function Test) نیاز به ناشتایی دارد. بهویژه اگر پزشک بخواهد همزمان با آن، قند خون، چربی خون یا تریگلیسیرید را نیز بررسی کند، حتماً باید ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از آزمایش ناشتا باشید.
ناشتا بودن به این دلیل اهمیت دارد که مصرف غذا یا نوشیدنی (بهخصوص غذاهای چرب و قنددار) میتواند باعث تغییر در سطح آنزیمها و چربی خون شود و در نتیجه نتیجه آزمایش را تحتتأثیر قرار دهد.
اگر قرار است برای آزمایش کبد چرب یا بررسی عملکرد کبد به آزمایشگاه مراجعه کنید، بهتر است شب قبل از آزمایش غذای سبک و کمچرب میل کنید و سپس تا زمان نمونهگیری چیزی نخورید.
بهترین رژیم قبل از انجام آزمایش شامل موارد زیر است:
• شام سبک شامل سبزیجات بخارپز، برنج ساده یا سوپ کمچرب
• پرهیز از غذاهای چرب، سرخکردنی، فستفود و شیرینیجات
• نوشیدن آب ساده در طول مدت ناشتایی (آب باعث تغییر در نتیجه آزمایش نمیشود)
• خودداری از مصرف نوشیدنیهای شیرین، چای پررنگ و قهوه قبل از آزمایش
در صورتی که داروی خاصی مصرف میکنید، حتماً پزشک یا کارشناس آزمایشگاه را در جریان بگذارید؛ زیرا برخی داروها مانند استاتینها، مسکنها، داروهای ضدافسردگی و قرصهای ضدبارداری ممکن است سطح آنزیمهای کبدی را تغییر دهند.
اگر نتیجه آزمایش کبدتان غیرطبیعی است یا میخواهید با یک چکاپ دقیق وضعیت سلامت کبد خود را بدانید، همین امروز اقدام کنید.
سلامت کبد شما مهمترین سرمایه شماست. تشخیص زودهنگام، بهترین مسیر پیشگیری است.